Beroepsgeheim heilig? In de praktijk wordt er door artsen gekletst, gelekt en geopenbaard. Dat schrijven onderzoekers Herman Jansen en Michel Knapen. 'Tegen die achtergrond is het niet zo vreemd dat de overheid vraagt om medische gegevens van zware criminelen.'

Steeds meer verdachten van ernstige delicten weigeren mee te werken aan een forensisch gedragskundig onderzoek, zodat het erg moeilijk wordt hun een TBS-maatregel op te leggen. Staatssecretaris Teeven (Veiligheid en Justitie) en minister Schippers (Volksgezondheid) - beiden verantwoordelijk voor de Wet Forensische Zorg - hebben daar wat op gevonden.

Als gedragskundige informatie niet rechtstreeks van deze zogeheten weigerachtige observandi kan worden verkregen, dan worden (huis)artsen en andere zorgverleners die deze verdachten onder behandeling hebben gehad, verplicht te melden wat zij over hen weten. Doorbreek met andere woorden hun medisch beroepsgeheim, en we kunnen deze verdachten gemakkelijker straffen of behandelen.

Privacygevoelig
Artsenorganisatie KNMG liet direct weten dat gedragskundigen geen toegang moeten krijgen tot medische gegevens van verdachten. Dat is in de lijn van de 2400 jaar oude Eed van Hippocratus. Als patiënten weten dat privacygevoelige medische gegevens zo maar op straat komen te liggen, gaan zij zorg en behandeling mijden. Juist dat beroepsgeheim waarborgt de toegang tot de zorg. Daarom moet zwijgen de norm zijn.

Maar in de praktijk wordt er juist gekletst, gelekt en geopenbaard. Neurochirurg Kees Tulleken praatte in februari over de gezondheidstoestand van prins Friso, die net onder een lawine was beland - hij rekent op een berisping van het Medisch Tuchtcollege. In diezelfde maand werkte de directie van het VU medisch centrum vrolijk mee aan tv-programma's waarin camera's in de Spoedeisende Hulp registreerden wat gewonden mankeerden - zonder enige terughoudendheid.

Zijn dat uitzonderingen op de heilige regel dat een arts of zorgverlener zwijgt over zijn patiënten? Geenszins. Het beroepsgeheim wordt dagelijks geschonden, alleen zijn de gevolgen minder ernstig, klagen patiënten er niet over en haalt dit niet het nieuws.

Grenzen zijn onduidelijk
Deels komt dat doordat artsen niet weten wat de grenzen zijn van het medisch beroepsgeheim. De regel is simpel (zwijgen), maar de praktijk is complex. Zo mag de huisarts de ouders inlichten over de behandeling van hun minderjarige kind. Maar als een van de ouders na een scheiding het gezag over het kind heeft verloren, dan mag die niet worden geïnformeerd. Moeten artsen eerst nagaan of een ouder gezag heeft? Hij doet liever zijn werk, en neemt een schending van het beroepsgeheim op de koop toe.

Even zo vaak wordt de arts daartoe gedwongen. De politie loopt het ziekenhuis in en maakt duidelijk dat informatie over een zojuist binnengebrachte patiënt/crimineel wel erg gewenst is. Niet alle artsen zijn tegen deze druk bestand. Verzekeraars zijn geïnteresseerd in patiëntgegevens, zo bleek weer eens uit de recente casus waarin mensen - op verzoek van apothekers - werden gebeld hoeveel incontinentieluiers ze gebruiken. Werkgevers zetten bedrijfsartsen onder druk om meer te vertellen over zieke werknemers dan ze mogen op grond van hun beroepseed. Zelfs bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg zijn medische gegevens niet altijd heilig, nu met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur deze kunnen worden ontfutseld.

Zorgtuinen
Of voorbeelden dichter bij huis: steeds vaker worden patiënten behandeld in 'zorgtuinen' - handig voor bijvoorbeeld de orthodontist die van klant naar klant loopt, maar patiënten kunnen letterlijk bij elkaar in de mond kijken. Bij de apotheek kun je prima horen hoe uw voorganger aan het loket zijn aambeien moet insmeren. En doktersassistentes zijn vaak de beroerdste niet en willen best iets kwijt over het bloedonderzoek van uw schoonmoeder, als u maar even aandringt. Het is allemaal niet volgens de regels die zorgverleners zichzelf opleggen,  maar het is ook aan de orde van de dag. Maar vergeet de patiënt zelf niet: die lijkt weinig belang te hechten aan zijn medische privégegevens, gezien bevallingsfoto's op Facebook, getoonde voetschimmels op medische tv-programma's en andere gezondheidsonthullingen op Twitter en andere sociale media.

Serieus nemen
Tegen de achtergrond van deze ontwikkeling is het helemaal niet zo vreemd dat de overheid vraagt om medische gegevens van - deze keer - zware criminelen. Aan het medisch beroepsgeheim wordt van alle kanten geknaagd, dus waarom niet door degene die dit geheim al in wetten heeft verankerd of een doorbreking ervan strafbaar heeft gesteld.

Dat de artsenorganisatie zich tegen de regeringsvoorstellen verzet is logisch. Maar wat ze aan de voordeur wensen te voorkomen, is aan de achterdeur allang gebeurd. Het medisch beroepsgeheim is een belangrijk principe maar nu werkgevers, verzekeraars, politie en justitie al veel over ons medisch dossier weten, is het ook een wassen neus. Het wordt tijd dat artsen hun eigen beroepsgeheim serieus gaan nemen. Om patiëntgegevens te beschermen en om de toegang tot de zorg te waarborgen.

Bron